لە خواستی موچەوە بەرەو شۆڕش!

عوسمان حاجی مارف

پرسی نەوت و داهات و مووچە و ئەمنیەت، دیاردەی ناکۆکی و کێشەیەکی بەردەوامی بێکۆتایی نێوان بەغداو هەولێرە، کە ئاکامی دامەزراندنی حکومەتی هەرێم و حکومەتی عێراقە لەسەر بنەمای تائفی و ئیسلامی و بنەماڵەیی و نەتەوەپەرستی لە پێکهاتەیەکی فیدراڵیدا، کە بەڵایەکە گەورەترین زیانی بە ژیان و گوزەرانی دانیشتوانی کوردستان و عێراق گەیاندووە.

نائارامی و ناجێگیری سیاسی هەمیشە بەرهەمی نەگونجان و ناتەبایی ململانێی دەسەڵاتی هێزە میلیشیا تاڵانچیەکانە، کە کوردستان و عێراقیان داگیرکردوە، خەڵکیان کردۆتە قوربانی ململانێ و شەڕی بەرژەوەندیەکانیان، بە بارمتەگرتن و ڕاگرتنی خەڵکە لە چاوەڕوانیەکی بێهودە و نادیاردا، سەپاندنی مۆتەکەیەکە کە چەندین تراژیدیای بەدوای خۆیدا هێناوە و دەیهێنێت، نمونەی نابەرپەرسترین سەرکردەو جۆری دەسەڵاتێکن لەبەرامبەر هەست و نەست وشکۆ و ئێرادەی خەڵکدا، کەرامەتی ئیسانەکان دەشکێنن و دەڵێن کەرامەت گرنگە…!  

گفتوگۆ و دانوستانی بەردەوامی هەردوو حکومەت کە هیچکات نەیتوانیوە کێشەکانیان یەکلایی بکاتەوە و بنەبڕبێت، زیاتر بەشێوەی سەوداو مامەڵەی بازاڕێک دەردەکەوێت کە نرخی کاڵاکانی بە سەعات دەگۆڕێت، تائەوەی سیفەتێکی سیاسی وەرگرێت، ئاشکراشە کە نالەباری دۆخی سیاسی و گۆڕانی هاوسەنگی هێزەکانە، کە ئەم یاریکردنە بەچارەنوسی خەڵک هەروا دەمێنێتەوە.

کاریگەری گەمەی سیاسیان و کاری بێوەستان و بێبەرهەمی هەردوو حکومەت و هێزو حزب و لایەنە سیاسیەکانی بەشدار لە دەسەڵاتدا بووە، کە هەستکردن بە نائارامی و مەترسی لە نەبونی ئاسایش مەترسیەکی بێوێنەیە لە ژیان و بیرکردنەوەی هەر تاکێکی کۆمەڵگەدا، هەر سەرکردەیەک کە لە چوارچێوەی باڵادەستی دەسەڵاتی بنەماڵەدایە، بۆ یەک چرکە ئەوپەری پێداویستی گریانی ساوایەک بۆ شیرەکەی گەر نەیخوات، گیان لەدەست ئەدات، نایان لەرزێنێت، ملێۆن لیتر شیری منداڵ دەگۆڕنەوە بە قاچاخی لیترێک نەوت.

لەم دۆخەدا توڕەیی و بێزاری و ناڕەزایەتی و قێزهاتنەوە لەم جۆرە لە دەسەڵات و سەرکردەکانی، فشارێکی گەورەیە لەسەر ژیان و زهنی خەڵکی، کەچۆن و کەی ڕزگاریان دەبێت لە بەڵای ئەم دەسەڵات و هێزانە و بەرپرسەکانیان، جەماوەری ناڕازی بەدوای هەلێکەوەن بەوەی کام ڕێگا دەتوانێت لەزوترین کاتدا ئەم بەڵایانەیان لە کۆڵ کاتەوە.

چەندین ساڵە شاند بەدوای شاند، دانوستان بەدوای دانوستان، بۆتە مایەی سەرەگێژە و ناڕەحەتیەک، جگە لە بێئومێدی هیچ ئاکامێکی لێ ڕەچاو نەکراوە و ناکرێت، هەر لەم ماوەیەدا و لەدوای وەستانی هەناردەکردنی نەوتی خاو لە هەرێمی کوردستانەوە لەڕێگەی بۆری کەرکوک – جەیهانەوە، دانوستانەکان وەستاون و گرژیەکان زیاتر پەرەیان سەندبوو. ئەم وەستانە لە دانوستان کە زیاتر لە دوو ساڵە بەردەوام بوو، بووەتە هۆی زیاتر تێکچونی دۆخی ئابووری هەرێم، زیاتر لە ملیۆنێک فەرمانبەر بە هۆی دواکەوتنی موچەوە ڕوبەڕوی ئاستەنگیەکی بەرچاو بونەتەوە. بڕیارەکەی ئەم دواییەی دادگای فیدراڵیش سەبارەت بە جێگیرکردنی مووچەی هەرێمی کوردستان، نەک نەتوانرا بەدواداچونی جدی بۆ بکرێت، بەڵکو کەلێنێکی تری لە بەڕێوەچونی گفتوگۆو دانوسانەکاندا زیادکردووە، ئەمەش ناکۆکی و کێشەکانیانی لە ئاراستەی ململانێکانیاندا فراوانتر کردووە، هۆکاری ئەم ناتەباییەو نەگەیشتن بە چارەسەر، کاریگەری پێکاهاتەی حکومەتەکانە، کە لەسەر بنەمای تائفی وئیسلامی و قەومی و بنەماڵەیی جەردەیی و تاڵانچێتی دامەزراوە، کە پاشکۆی بەرژەوەندی ووڵاتانی ترن.هاووڵاتبوون لە دەستوری عێراق و کوردستاندا هیچ پێگەو جێگایەکی نەبووە، واتە وڵاتێکن لەسەر بنەمای بەشبەشێنەی تائیفی و دینی و قەومی پێناسەی دەسەڵاتی سیاسی کراوە، بۆیە دەسەڵاتێکە هەمیشە مەترسیدارە، هیچ کات ناتوانێت بگات بە سەقامگیری و ئارامی سیاسی.

لە دواین کۆبونەوەی ئەمجارەیاندا لە ڕۆژی سێشەمە ١٩/٠٨گوایە پێداچوونەوە بەو هەنگاوانە کراوە لەسەر کێشە هەڵپەسێردراوەکانی نێوان هەردوولا، لەوانە بەرهەمهێنان و هەناردەکردنی نەوت، داهاتی غەیرە نەوتی، هەروەها بە جێگیرکردنی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم، بە پشتبەستن بە بڕیاری دادگای فیدراڵی، بەگوێرەی ڕاگەیەندراوەکەیان ئاماژەیان بەوە کردووە کە پێشکەوتنی بەرچاو بەدیهاتووە، بەتایبەتی لە پرسی بەرهەمهێنانی نەوت و هەناردەکردنی نەوت لە هەرێمەوە. گوایە هەموو مەرج و پێداویستیە پێویستەکان جێبەجێکراون بۆ دەستپێکردنی بەرهەمهێنان و هەناردەکردن لە ڕێگەی کۆمپانیای نیشتمانی بەبازاڕکردنی نەوت (سۆمۆ)، بەڵام ئەوەی جێگای سەرنجەو شاراوە نیە گفتوگۆکان بەردەوامن بۆ تەواوکردنی ئەو پێداویستیانەی ماونەتەوە کەپەیوەندیان بە پرسەکانی دیکەوە هەیە لە نێو ئەو کێشانەی هێچ کات چارەسەر نابن، لەگەڵ ئەوەشدا تائێستاش بەیانێکی ڕۆشن لەسەر موچە نیە.!

سەرەڕای چۆنیەتی ڕاگەیاندنەکەیان لەسەر مەلەفی نەوت، ئاستەنگەکان وەک خۆی ماوەو هەنگاوی بۆ نەنراوە و ڕێگە چارەیەکیش لەو بارەیەوە دیار نیە، ئەتوانین بڵێین دۆخەکەیان ئاڵۆزە، چونکە دەستپێکردنەوەی ڕاستەقینەی هەناردەکردنی نەوت بەندە بە دانوستانەکانی حکومەتی فیدراڵی لەگەڵ حکومەتی تورکیا، لە هەمانکاتدا چۆنیەتی ئایندەی حکومەتی بەغدا لە پەیوەند بە پاشکۆبونی بە ئێرانەوە، لەلایەکی ترەوە ئاڵۆزی دۆخی سیاسی عێراق و ناوچەکە، ناتەبایی لەسەر کێشەکانی بەغداو هەولێر چڕترکردۆتەوە. 

پرسی داهاتی نانەوتی لە شوێنی خۆی ماوە، یەکلاکردنەوەی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم تەنها باسی دانی موچەی مانگی شەش کراوە و دیار نیە کەی دەدرێت، بۆ چەندین جارە وای ڕادەگەیەنن کە  پێویستیان بە گفتوگۆی زیاتر هەیە بۆ تەواوکردنی ئەو مەرجانەی کە ماون، واتە ئەو گفتوگۆیانەی بونەتە نەخۆشی درێژخایەن، لەکاتێکدا گەر موچەی مانگی شەش بدەن، هەمان سەریەشەو دەردیسەری بۆ موچەی مانگی حەوت دەست پێدەکاتەوە، ئەمە واقعی ململانێ هەمیشەیی هەولێر و بەغدایە، لە پەیوەند بە هاوکێشە سیاسیەکان و ئاڵوگۆڕ لە دۆخەکە و هاوسەنگی هێزیان بەم جۆرە سەوداومامەڵە لەگەڵ یەکتر دەکەن.

ئەم قەیرانە بەردەوام سێبەری تاریکی دەخاتە سەر زیاتر لە یەک ملیۆن فەرمانبەر لە هەرێمدا، کە چاوەڕوانی مووچەی ناڕێکوپێکی خۆیان یان فەوتاندنی موچەکانیان دەکەن لە نێوان دۆخێکی هەمیشە پێشبینیکراوی گرژی گشتیدا، کاریگەری لەسەر بارگرانی دۆخی زۆرینەی دانیشتوان داناوە.ئەو ئاڵوگۆڕانەی لە ناوچەکەدا بەهۆی کاریگەری شەڕی ئیسرائیل و ئێران و چۆنیەتی دەخالەتی ئەمریکا لە ناوچەکەدا پێشهاتووە، مایەی دۆخێکی تەواو ئاڵۆزتر و ناجێگیرترە، ئەزمون و واقعیەتی دەسەڵاتەکەیان ئەوەی سەلماندووە کە چاکسازی و ئاڵوگۆڕ بەقازانجی خەڵک بەهیچ شێوەیەک جێگای ئومێد نیە و نابێت، بۆیە ناڕەزایەتی جەماوەری بەجیا لەوەی دەبێت لە هەوڵی ئەوەدا بێت بۆ بەدەستهێنان و ڕێکخستنی موچەکانیان لە هەمانکاتدا پێویستە هەنگاوەکانی ناڕەزایەتی و خۆپیشاندانەکان بەرەو شۆڕشێکی کۆمەڵایەتی هەنگاو بنێت و بڕواتە پێشەوە، یەکەم ئەو شۆڕشە بۆ کۆتاییهێنان بێت بەم دەسەڵاتە و تەواوی سیستەم و پێکهاتەکانی، دووەم دابینکردنی دۆخێک بێت کە دابینی دەخالەتی ڕاستەو خۆی جەماوەری خەڵک بێت لە کرێکار و زەحمەتکێش و هەژار و نەدار،لە دیاریکردنی چارەنوسی خۆیان، لەهەمانکاتدا ڕۆڵی ڕاستەوخۆ وسەرەکیان هەبێت لە چۆنیەتی پێکهێنانی حکومەت و دەسەڵاتی سیاسیدا، دۆخێک بە دەورو ئیرادەی خەڵک بێتە دەست، تەواو ئاواڵادەبێت لە هەوڵدان بۆ فەراهەمهێنانی ئازادی و خۆشگوزەرانی و یەکسانی. ئەوە شۆڕشی کۆمەڵایەتیە، دەتوانیت رێگای ڕزگاری دانیشتوانی عێراق و کوردستان بێت لەم دۆخە پڕ ئازار و سەخت و گێژاوەی کە چەندین دەیەیە ژیانیان لەگەڵدا بەسەربردووە.